STRES VE STRES YÖNETİMİ
PSİKOLOG MURAT CAN ARGIN
Stres Nedir?
Stresi kişinin biyolojik ve psikolojik dengesinin bozulmasına karşı gösterdiği tepki olarak tanımlayabiliriz. Bu tepki direnç, güçlük ve baskıyla birlikte objelere, kişilere ve ruhsal yapıya yönelik olabilir. İnsanlar birçok durum ve ortamda stres yaşayabilir. Fakat her insanın strese karşı aynı tepkiyi göstermezler farklı değerlendirmelerde bulunabilir. Kimi için stres itici bir güçken kimisi için motivasyon düşürücü bir etki yaratabilir.
Birbirinden farklı birçok stres unsuru vardır; fakat Hans Selye’ye göre, strese verilen fizyolojik tepki her zaman aynı aşamalarda gerçekleşir. Bu tepkiyi genel uyum sendromu adını verdiği 3 aşamalı bir modelle açıklar
1- Alarm: Stresin fark edildiği an verilen tepkidir. Bu aşamada adrenalin bezleri tarafından daha çok hormon salgılanır, kan basıncı yükselir, solunum artar ve kaslar gerilerek vücut kendini korumaya çalışır. Gösterilen bu tepkilere rağmen stres kaynağı varlığını devam ettirirse ikinci aşama olan direnç aşamasına geçilir.
2- Direnç: Bu aşamada bireyin bedeni, bozulan dengesini toparlamak için psikolojik ve fiziksel enerji harcar. Birey aktif olarak stresle mücadele eder. Bu aşamada yoğun enerji harcandığı için bireyde aşırı yorgunluk duyar. Ayrıca kaygı, gerginlik ve alınganlık bu aşamada gözlenen diğer belirtilerdir. Birey stresi yenmekte başarılı olursa fiziksel semptomlar ortadan kalkar; aksi takdirde tükenme aşamasına geçilir.
3-Tükenme: Bu aşamada direnç yok olur ve stresin kötü etkileri görülmeye başlanır. Direncin yokluğu neticesinde beden psikolojik ve fizyolojik hastalıklara açık hale gelir.
Stresin Belirtileri Nelerdir?
- Kan şekerinin yükselmesi,
- Baş ağrısı, baş dönmesi, boyun ağrısı,
- Kasların gerginliğinin artması, kasılma
- Ağızda ve boğazda kuruluk,
- Saç dökülmesi
- Bitkinlik,
- İştahsızlık, zayıflama,
- Çok yemek yeme, oburluk,
- Ellerde, ayaklarda terleme,
- Uykusuzluk, aşırı uyku, dengesiz uyku,
- Uykuda diş gıcırdatma, konuşma,
- Mide, bağırsak, sindirim bozukluğu,
- Bulantı, kusma, ishal,
- Konuşma güçlüğü, az ya da çok konuşma
Stres Kaynakları
Çevresel etmenler( Hava, yol durumu vb. ),
Toplumsal etmenler (ödenmesi gereken borçlar, yetişmesi gereken işler, iş değiştirme, sınav, sevdiğimiz kişileri yitirme vb.),
Fizyolojik etmenler (ergenlik dönemi değişiklikleri, menopoz, hastalıklar, yaşlanma, kötü beslenme, kalitesiz uyku vb. ),
Kendimizden kaynaklanan etmenler (Beynimiz dış dünyada ve iç dünyamızda olan biten karmaşık değişiklikleri yorumlar ve “ olağanüstü durum tepkisi” verme kararı alabilir).
Stres aynı zamanda birçok hastalığı da beraberinde getirir:
Depresyon ve anksiyete bozukluğu, kilo artışı veya sağlıksız kilo kaybı, egzama gibi cilt sorunları, çeşitli kalp hastalıkları, uyku sorunlarının yaşanması, hafıza problemleri ve zihinsel sorunlar (Alzheimer, Demans), bağışıklık sistemi hastalıkları, üreme sorunları, ağrı, kalp hastalıkları gibi hastalıklar.
Stres yönetimi nedir, Stres nasıl kontrol edilir?
Stres yönetimi (stres kontrolü), stres adına kullanılan bir yaklaşım adıdır. Bu yöntem bizleri hareket etmeye, doğu tercihler yapmaya ve başarılı olmaya yönlendirir.
Stres, içinde bulunduğumuz zaman gereğince mecburen karşılaşmak durumunda olduğumuz husustur. Kelime anlamı olarak zihinsel ve duygusal gerginlik anlamı taşır. Stres yönetimi ise bu karşılaşılan çeşitli noktalarda daha sağlıklı, temkinli ve doğru davranmaya yönelim oluşturur.
Bitirmemiz gereken işler, üzerimize aldığımız sorumluluklar, karşılaştığımız ve sonrasında travmasını yaşadığımız olumsuz durumlar, çevresel çatışmalar ve maddi problemler vücudumuzda stres oluşumunu tetikler. Bu gibi durumlar süreklilik kazandığında ise bireyler stres halini yönetememeye başlarlar. Sonuç evresinde kişiler depresyon, uyku bozuklukları ve sağlık sorunları gibi problemler yaşamaya başlar.
Stres de aslında diğer tüm duygu, davranış ve tepkiler gibi olması gerekli bir husustur. Fakat burada önemli olan stresin boyutu ve sürecidir. Sürekli stres ile yaşamak başka sorunlarında meydana gelmesine yol açar. Bu nedenle stres yönetimi (stres kontrolü)büyük önem taşır.
Bazı bireyler yaşadıkları tüm bu stresli ve sıkıntılı zamanlarda kendilerini alkol, sigara, ilaç gibi maddelere yönlendirirler. Oya bu durum problemin daha çok ilerlemesine neden olacaktır. Eğer stres konusunda problemleriniz mevcutsa ve bunun yaşantınızı büyük ölçüde etkilediğini düşünüyorsanız stres yönetimi terapisi adına destek almanız gerekir.
STRES KONTROLÜ NASIL YAPILIR?
Stres kontrolü, bir plan eşliğinde gerçekleştirilir. Yaşamınızda sizi strese sokan şeyler genellikle istediğiniz halde yapamadığınız ve rahatlamak için kendinize vakit ayıramadığınız hallerdir. Bu nedenle hayatınızı planlamanız gerekir. Bu plana çalışmanız gereken, eğlenmeniz gereken ve dinlemeniz gereken zaman dilimleri eklenir. Yaşantınızın tümünü çalışmaya ya da tümünü eğlenmeye harcarsanız monotonlaşmanız ve stres duymanız oldukça normaldir.
Bu noktada çalışmanız gereken zamanda sadece çalışmaya, eğlenmeniz gereken zamanda sadece eğlenmeye ve yine aynı şekilde dinlenmeniz gereken zamanda sadece dinlenmeye odaklanmalısınız. Yapmanız gereken eylem hangisi olursa olsun olumsuz düşünceleri kafanızdan atmalı ve olumlu düşünceye yönlenmelisiniz.
Böylelikle stres meydana gelse dahi yatıştırmak ve stres yönetimi sağlamak için kendinize zaman yaratabilirsiniz. Her zaman gerçekleştirdiğiniz eylem sırasında düşüncelerinizden uzaklaşmak ve eyleminize yoğunlaşmak mümkün olmayabilir. Özellikle stres düzeyi yüksek birey bu aşamada zorluk yaşarlar. Bu nedenle stres yönetimi terapisi bireylerin karşısına en doğru destek olarak çıkar.
